We zijn toe aan de derde rondleiding op Sardinië en dat doet Sam Pitzalis, die zijn onderkomen en werk in de provincie Oristano heeft, namelijk het dorpje Santu Lussurgiu. NB: voor de foto’s en kaartje geldt: klik er op om een grotere versie te zien. [Zie voor meer rondleidingen deze pagina]
Halverwege de westkust, tussen Bosa en Oristano in, ligt tegen de flanken van de Montiferru (IJzerbergen), in een oude vulkaankrater, het dorpje Santu Lussurgiu. Niet voor niets heb ik daar een vakantie-herenhuisje gekocht. Om te beginnen: het dorpje is monumentaal, befaamd in heel Sardinië, en het huisje is monumentaal.
Sardinië heeft en biedt diepgang
Ik hou van oude wijsheid, die we in onze moderne maatschappij maar beter levend houden. Daarom heet ik als touroperator, aangesloten bij de VVKR, ook Keep Alive Tours: het ‘goed oude’ onderzoeken en bewust levend houden. Dat is meestal nog slim ook, wijs op de lange duur. Wat dat ‘wijs op de lange duur’ betreft biedt Sardinië met zijn Blue Zone mooie inspiratie, die we inderdaad maar beter levend kunnen houden: zo kunnen ook wij allerlei gebreken láter in ons leven gepresenteerd krijgen. Dit zijn de punten waar de gezonde oudjes in Sardinië in de plus op scoren: 
De Blue Zone Gezond 100-geheimen:
Al met al heeft Sardinië vele aspecten die zijn te gebruiken als illustratie tijdens retreats die ik organiseer, overal op het eiland. Dat gaat steeds met weer een andere coach: bij de ene retreat staat coach-kennis centraal op het gebied van Vind en volg je purpose/levensmissie; een andere coach inspireert weer op het gebied van Pauzeer vaker, of van Netwerk wijs, of Voel bescherming van het hogere.
Maar nu het dorpje. Loop je de deur van mijn herenhuisje uit, dan zie je dat er veel historische details zijn in het dorp, bijvoorbeeld zo’n versierde stenen raamkozijn, van Spaanse invloed, meteen links naast de deur.
Loop naar de splitsing, sla linksaf en 15 meter verder op de wat bredere, eveneens autoloze steeg zie je een bijzondere muurschildering met oude mannetjes. Een leuke foto is als je daar hurkend je hoofd even hoog als die van de mannetjes zet: alsof je naast ze zit. Weer 50 meter verderop, door de schilderachtige steeg, sla je linksaf, trappetje af, rechtsaf en je ziet voor je dan wel een deur, maar geen bordje. Toch aankloppen, want er is daar een huiskamerpizzeria: Pizzeria del Convento. In een supersfeer, ook dankzij de aanschuiftafels, ontmoet je altijd mensen, er is een open haard, huiselijke gezelligheid en je eet de allerbeste pizza van Sardinië zo uit de doos! En zo zijn er in het dorpje wel meer van dit soort ervaringen, het heeft een heerlijk kruip-door-sluip-door-sfeer, een tip is om vooral ‘s avonds door de klinkersteegjes op en neer te wandelen, met dat romantisch gele lantaarnlicht. Het dorp is ’s avonds in een weldadige rust gedompeld, er zijn nauwelijks auto’s hier, in een van de gekend mooiste historische centra van heel Sardinië.
Christus waakt
Ik loop graag naar het grote Christusbeeld dat je aan de zuidzijde ziet waken over het hele dorp. Een heerlijke picknickplek! Maar nog mooier is als je naar de pijnbomen boven op de top achter je loopt. Sowieso lekker koel daar in de hitte van de zomer, maar loop je even over de top dan loop je tegen weilanden met schapen aan en magnifiek uitzicht over de aflopende heuvels en vallei richting Oristano. Of de schaapjes er ook zijn als de zon morgenochtend hier schitterend opkomt? Zelf wel gaan! Kijk je niet naar waar de zon opkomt, maar naar rechts, richting zee, dan zie je de prachtige slingerweg naar Bonarcado en Seneghe. Neem die! Je komt na een paar kilometer bij een bruggetje en dan… rechtsaf en linksaf zijn beide goed!
Rechtsaf brengt je het hart van de Montiferru in, vanzelf op een onverharde weg die prachtig begroeid slingert, al of niet met geweldig uitzicht op de vallei. Opeens rechts een hek: openen, auto erin en meteen dicht, want de karakteristieke rode koeien voor de streek lopen er los. Het voelt als op een ranch rijden, met je auto, en slingerend kom je na een paar minuten bij bebouwing met prachtige antieke bomen: een agriturismo om je vingers bij af te likken: Agricampeggio Elighes Uttiosos. Geen kamers te huur, wel kun je er kamperen. Eigenlijk aan niemand doorvertellen, deze plek. En het eten? Zo hoort het. En de eigenaresse blijkt nog geboren te zijn in mijn huisje ook.
Na het eten kuier je terug naar de brug waar je bent afgeslagen en in plaats van linksaf terug naar Santu Lussurgiu, ga je richting Bonarcado en na 1 km parkeer je je auto links van de weg. Een bord links achter je schouders wijst naar een trap omlaag, en dat klopt: omlaag, langs de wanden van een kloof, steen, begroeid, mos, koelte, het geluid van een waterval: Istrampu de Sos Molinos. Een topplek ook in de zomer, vanwege de koelte en… je staat zowat in een Lord of the Rings-film, op maar een paar kilometer van huis. Als je terug omhoog loopt, zie je rechts een pad: neem dat en je komt binnen een minuut bij allerlei kleine bassins in de rotsen, die door de plaatselijke jeugd wel eens als zwembad worden gebruikt. Maar meestal is het er zeer rustig, de meeste toeristen kennen dit niet.
Panorama op weg naar nuraghe
Zo, nou, je bent hier nog geen 24 uur en je hebt al de huiskamerpizzeria meegemaakt en de agriturismo, oh ja, met dat huisgemaakte mirtolikeurtje op de veranda, en nu dan de watervallen… Terug naar Santu Lussurgiu maar? Of wacht: Sardinië is het eiland van de duizenden stenen torens – net als Atlantis, heel ‘toevallig’ – en in de omgeving staan hier een paar magnifieke! Mijn favoriet is die op de berghelling boven Seneghe. Komend vanaf Bonarcado sla je net voor Seneghe rechtsaf, de weg richting S’Iscala (de trap). Je begint aan een 8 km geweldig mooie slingerweg omhoog langs de bergflank… Met een uitzicht vaak, linksaf kijkend: de hele vallei door, tot aan Oristano, dus ook de ‘flamingo-meren’ waar nu de zon in schittert zo aan het einde van de dag, en zelfs de prachtig bewandelbare rotskaap Capo San Marco…
…met het beroemde archeologische stadje Tharros, net voorbij San Giovanni in Sinis, met het unieke middeleeuwse kerkje met Arabische invloeden, en dat weer net voorbij het bedevaartsdorpje, tevens cowboyfilmdorpje San Salvatore, dat een bijzondere schat verstopt onder in het kerkje: een luik opent een trap de rotsen in: naar de crypte, en dat blijkt een Romeinse tempel te zijn, basic, maar toch, rondom een oeroude waterput, nog uit de tijd van de stenentorenbouwers. Hier daal je in korte tijd meerdere geschiedenislagen omlaag af, de aarde in.
San Leonardo de Siete Fuentes, zeven bronnen
Maar we waren nog op de weg naar de verscholen nuraghe met topbonus. Zorg je dat je wat avondeten bij je hebt, je kunt dat prima kopen in Seneghe, voordat je de weg de berg op rijdt dus. Gewoon een uitgebreide picknick, met Sardische wijn, tomaten, schapenkaas, herdersbrood, olijven, vruchten van de bomen en… water heb je gewoon uit de bron gehaald langs de weg, want, ah, je wist nog niet dat naast Santu Lussurgiu San Leonardo di Siete Fuentes ligt! Hét heilzame bronnendorp van Sardinië! Het bronwater in dit deel van de Montiferru is meer dan te drinken, het is magisch: de tempeliers bezochten in San Leonardo een hospitaal, om op krachten te komen na een Kruistocht, het water noemen ze hier ‘a luce chiara’, van helder licht, het heeft wel iets van Lourdes, maar dan niet toeristisch.
Nuraghe Ruju
Maar… we waren nog op weg naar de nuraghe boven Seneghe, ah, eindelijk de enige en duidelijk parkeerplaats rechts, kan niet missen. Je ziet rechts allemaal granieten picknicktafels en bronnetjes en links en best modern bouwwerk met grote ramen, maar gesloten. Een bod op doen in Seneghe? Enfin, hou het huis links aan je linkerkant, loop er in een boog rechts omheen, in een mystieke bossfeer tussen prachtig bemoste stenen loop je over een tapijt van blaadjes over smaller tussen de stenen door kringelende paadjes. Enkel aan het eind een beetje klimmen, en goh, het is maar 5 minuten wandelen van de auto en je bent weer in een compleet andere wereld, bij Nuraghe Ruju, gemeente Seneghe, zoek maar op in Google Maps. Zo even de picknickspullen halen, maar eerst genieten: je bent er waarschijnlijk een uur voor zonsondergang, dus je kunt er in alle rust genieten van… het grandioze uitzicht vanaf de toren op zee en de kuststrook, die we bijvoorbeeld morgen eens gaan doorkruisen. Moet je nu eens zien hoe de zon eerst in de ‘flamingomeren’ spiegelt en strakjes majestueus de zee verlicht. Je zult zien: wát een schouwspel en picknickplek!
Stranden
Na het eten alles spoorloos keurig achterlaten, nu maar terug naar Santu Lussurgiu. Drinken we in het dorp nog een koffietje op dat prachtige terras naast de vogeltjesbomen aan het dorpspark? Vandaar 100 meter naar ons huisje. Met gisteren en vandaag zijn we hier nou eigenlijk nog maar net. En als dit al dag 1 is? Morgen de stranden verkennen: de kwartsstranden van Sinis zijn befaamd om het ‘verboden-te-stelen-zand’, ga naar Maimoni, een prachtige rit ook.
Er is aan het strand een strandtent, fijn restaurant, goed in vis! Kijk bij ruwe zee zeer sterk uit, want het kan zuigen en trekken dan, de vlaggen met kleuren altijd opvolgen: rood is no go. En ga naar Torre del Pozzo net ten zuiden van het toeristische Santa Caterina Pittinuri, een snorkelbaaitje met lieve familiesfeer en bovenop een prachtig terras van een cocktailbar en visrestaurant waar enkel locals komen. En mensen zoals jij, die dit nu weten. De toren die je ziet, is meteen waar je op moet zoeken in Google Maps: Turre de su Putu. Dit is geen prehistorische toren, hoor, maar een Spaanse, je ziet er veel aan de kust, gebouwd om Moorse piratenscheepjes te zien aankomen.
Blootvoetsrun Corsa degli Scalzi
Zorg wat dat betreft trouwens dat je het eerste weekend van september Cabras bezoekt, want dan kun je een van de mooiste Sardische dorpsfeesten meemaken: La Corsa degli Scalzi, de blootvoetsrun. Dorpelingen rennen op blote voeten het heiligenbeeld van San Salvatore vanaf Cabras naar het kerkje waar je hierboven over las. En waarom? Dat deden ze ruim 500 jaar geleden ook en toen wierpen ze zo veel fijns zand op, zo rennend, dat de piraten dachten dat er wel duizend dorpelingen waren. ‘Ai, niet aanvallen maar.’ Met dank aan San Salvatore! En dit soort feesten, hè, altijd bezoeken. Zoek vooral de bars op voor info, want de aanplakbiljetten hangen daar, meestal bij de ingang. Het woord voor zo’n feest is Sagra, of uiteraard Festa. ‘Hé, weet je dat er overmorgen het dorpsfeest van de kersen is in Bonarcado’ Maar dat is gewoon het volgende dorp vanaf Santu Lussurgiu!’ Gaan!
En rondom nog veel en veel meer
De tips in deze paar alinea’s zijn nota bene nog maar enkel in een strook naar het zuidoosten. Naar alle kanten rondom is het allemaal heel mooi en bijzonder in te vullen. Nu begrijp je waarom ik er mijn huis heb gekocht, in deze streek? Want ik heb het nog niet eens gehad over gekende topplekken als Tamuli, Santa Cristina en Losa: zoek op Google Maps op, je zit er prachtig rijdend zó. Met een beetje aandacht én mijn tips in mijn huisje zul je zien: het wemelt hier van de verscholen en slecht aangegeven attracties, tot aan diep de prehistorie in, tot diep Sardinië hart & ziel in. Genoeg gelezen nu. Geniet van het prettige vooruitzicht: je gaat hier veel meer dan zomaar óp Sardinië zijn: je gaat ín Sardinië zijn.
Festiviteiten:
- Cabras: La Corsa degli Scalzi begin september
- Bonarcado: Kersenfeest begin juni
- Santu Lussergiu: Sa Carrela ‘e Nanti paardenbravourecarnaval maar dan wat ‘dorpsintiemer’ dan de Sartiglia in Oristano (februari)
- Santu Lussergiu: Cantigos in Carrela met koren in de straten, medio februari
- Santu Lussergiu: begin juni paardenbeurs met tal van verschillende Sardische paarden: Fiera Regionale del Cavallo
- Santu Lussergiu/San Leonardo de Siete Fuentes: eind juni, kaas festival: Sagra de su Casizolu
Samuele Pitzalis, 0031-6-11 33 45 11
Organiseer een retreat, info@retreatsardinia.com: https://retreatsardinia.com
Ga mee op een retreat, info@keepalivetours.com: https://keepalivetours.com
Huur een monumentaal herenhuisje!
Sam Pitzalis is een bereisde Nederlander met trotse Sardijnse roots, hij organiseert bijzondere retreats rondom persoonlijke ontwikkeling op Sardinië onder de naam Keep Alive Tours. In de loop der jaren is hij tot Expert Opmerkelijk Sardinië uitgegroeid. Hij houdt van onopgeloste mysteries, en Sardinië ligt er vol mee! Behalve reizen organiseren, verhuurt hij ook zijn vakantiehuis.
Tot slot nog een mooi filmpje:
Reactie redactie Sardinie-info:
Dank Sam, voor je enthousiaste rondleiding. We zijn regelmatig langs de kustweg van noord naar zuid en vice versa gereden. Picknickten of bij de toren Su Putu in of bij de natuurlijke en prachtige boog van Archittu, of op de picknickplaats van Santa Caterina di Pitinuri. De waterval Nieddu bij de kust stond droog toen we hem bezochten. Ook de stagni met de flamingo’s hebben we gezien (hoewel er weinig flamingo’s waren), als mede het museum Archeologie Giovanni Marongiu in Cabras met de laatste historische opgravingen van de Monte Prama.
Uiteraard bezochten we ook vindplaats Tharros en de dikke toren in Torre Grande hebben we gezien. De kwartsstranden bij oa Arutas hebben we meerdere keren bezocht en uiteraard geen zand meegenomen (hoge boete).
We begrijpen nu dat we er nog veel meer kunnen zien, en dat gaan we doen ook. Ik denk dat we dan ook langs het stuwmeer Lago Omodeo, waar de rivier de Tirzo door heen loopt, gaan kijken. In de delta van deze rivier – die altijd water geeft – zijn rijstvelden!
Wat betreft Nuraghe Ruju kan ik nog melden dat er minimaal 4 zijn die zo heten. Sam bedoelt die ten noorden van Seneghe tussen de kust en Santa Lussurgiu terwijl er ook nog een langs de autostrada 672 ligt nabij Chiaramonti in de provincie Sassari, de derde is in de buurt van Torralba en de vierde bij Silanus. En onderweg naar deze nuraghes vind je ook nog andere, maar soms is het wel zoeken. Sardinië heet niet voor niks: Isola dei Nuraghi.