Sardinië kent vele streken. De Marmilla is er één van. In deze onbekende mooie streek woont Sandra Sanna. Zij verzorgt daar onder andere rondleidingen, zoals ze dat ook hier in deze vierde rondleiding doet.
Sardinië is meer dan enkel de smaragdkusten, zoals bijvoorbeeld de Marmilla regio. Marmilla betekent “borst” en duidt op de ronde vormen van de heuvels in deze streek van de provincie Oristano. Hier heerst nog de rust van het authentieke Sardinië.
De Marmilla regio is één van de meest opwindendste, culinair rijkste streken van Sardinië. Deze regio werd vroeger de graanschuur van Rome genoemd! Vandaag zelfs één van de grootse centra waar de Cappelli graan word geproduceerd. Door de ongerepte, maar toch vruchtbare omgeving is het eten van uitzonderlijke kwaliteit en dat proef je!
Van oudsher eet men op het eiland wat van het land en het water komt, puur, bio en vers. Zoals men hier zegt: van het land op het bord of in het glas! De eetcultuur is hier in de Marmilla heel belangrijk, waar genieten het belangrijkste ingrediënt is. Eeuwenlang zijn de typische en authentieke gerechten van generatie naar generatie overgedragen; pasta’s zoals de Lorighittas van Morgongiori of de Fregola, de vele soorten brood die voor verschillende gelegenheden worden gedecoreerd en verpakt, pecorino kaas, honing, artisjokken, olijfolie, citrusvruchten, saffraan, de voortreffelijke wijnen en likeuren.
Buiten de gastronomie heeft de Marmilla regio een brede waaier aan bezienswaardigheden en die ga ik graag aan jullie voorstellen.
Algemeen
Het grondgebied bewaart belangrijke sporen die teruggaan tot de middeleeuwen en ver daarvoor. Zoals de overblijfselen van het kasteel van Las Plassas (Castello della Marmilla o di Las Plassas), met het bijbehorende MUDA-museum van het koninkrijk Arborea, de suggestieve ruïnes van het landhuis Laconi, ooit de zomerresidentie van rechter Eleonora en de getuigenissen van de barbaarse invallen vertelt in het Multimediamuseum “Turcus e Morus” van Gonnostramatza.
In de regio Marmilla zijn er in totaal 44 dorpen, sommige zeer klein, het kleinste dorpje van Sardinie is Baradili met mooi burchtje met een middeleeuwse architectuur, een waterpark Parco Giochi d’Acqua Ilidarab en telt maar 78 inwoners. De dorpen presenteren zich op een ordelijke manier aan de bezoeker met prachtige historische huizen in Campidanese stijl (campidano is de vlakte dat zich tussen Oristano en Cagliari bevind) waarvan de architectuur goed bewaard gebleven is. Buiten de karakteristieke dorpjes ook eeuwenoude kerken en prachtige landschappen.
Als je van zuid naar noord gaat, passeer je de ‘ronde’ heuvels, bestemd voor de teelt van tarwe, naar de basalt-plateaus van de Giara, rijk aan kurkeikenbomen en typische mediterraanse macchia, tot aan de meest weelderige bossen van Laconi of naar het vulkanische complex van Monte Arci, waar de oude obsidiaan-afzettingen beter bekend zijn onder de naam zwart goud.
Monte Arci
De berg die het Marmilla-gebied kenmerkt, is het Monte Arci-massief. Op de Monte Arci kan je trek/wandel tochten boeken, mochten jullie interesse hebben voor een wandeltocht kan je mij direct contacteren.
De voormalige vulkaan Monte Arci werd door UNESCO uitgeroepen tot werelderfgoed en behoort tot de officiële natuurparken van Sardinië. Een bezoek aan dit massief betekent achtduizend jaar teruggaan, waarin verschillende volkeren sporen van hun culturen hebben achtergelaten op zoek naar obsidiaan, ‘neolithisch zwart goud’.
De heuvels zijn in de de lente prachtig gedecoreerd met de magnifieke kleuren van typische bloemen zoals verschillende wilde orchideeën, de waterlelies in de tijdelijke vijvers van de Giara, Pteridofite (varentype), papavers in de graanvelden, Hedysarum coronarium (in het Nederlands ook wel Franse kamperfoelie ), cyclamen, asphodelus, bezembloem en nog vele andere soorten…
De dorpjes Morgongiori, Masullas en Mogoro
Vanuit het Arci-gebergte gaan we zuidelijk. Eerst Morgongiori, een dorp dat ligt op 351 meter boven de zeespiegel in een heuvelachtige omgeving rijk aan ongerepte bossen. Het embleem van Morgongiorese vakmanschap is zeker de textielkunst die nog steeds bepaalde weefgetouwverwerkingskenmerken behoudt die tot de traditie van het verleden behoren. Een bezoek aan het Museo Vivente dell’Arte Tessile is zeker de moeite waard.
Doorrijdend naar Masullas raad ik jullie aan het Geomuseo del Monte Arci te bezoeken. Het is gevestigd in het zeventiende-eeuwse klooster in Masullas, zuidelijk van het Arci-massief. Talloze fossielen uit vervlogen tijden zijn hier te zien. Ook het Museum van de Ridders van de Heuvels (Museo dei Cavalieri delle Colline) staat in dit kleine dorp.
Zakken we verder af naar Mogoro en vinden we buiten het dorp: Nuraghe Sa Cuccurada. Er liggen in dit gebied veel Nuraghi, maar sommige zijn niet te vinden of zijn heel groot (zoals Barumini). Dit is een bescheiden en redelijk onderhouden formaat, maar met meerdere torens en recent opgegraven restanten van een nederzetting en een verdedigingsmuur.
Su Tobasciu is een coöperatie van vriendelijke en gastvrije dames van Mogoro. Je kan hen aan het werk kan zien bij het weven de traditionele tapijten met sierlijke Sardische symbolen. Ga er gerust een kijkje nemen, het is kosteloos, je kan er buiten de tapijten ook andere ambachtelijke kunst objecten bewonderen en kopen.
Kleinste bisdom van Italië: Ales
Richting Ales via Gonnostramatza. Bekijk hier Multimediamuseum “Turcus e Morus” van Gonnostramatza.
Het dorp Ales is het kleinste bisdom van Italië en het belangrijkste centrum van de Marmilla regio. Bezoek hier: Het huis van Gramsci. Op Sardinië zijn ze trots op de bekende personages en hun geboorteplaats. Zoals in het geval van Antonio Gramsci, een beroemde Italiaanse filosoof, journalist en politicus.
De kathedraal van Ales gewijd aan de heiligen Petrus en Paulus, staat op de Piazza Cattedrale die uitkijkt over het bewoonde centrum. Het huidige gebouw staat waar in het verleden een kerk uit de XI-XII eeuw bestond en waarover eigenlijk weinig informatie beschikbaar is.
Verder is een bezoekje aan de fantastische wezens in hout geproduceerd door Federico Coni, de die in het centrum zijn winkel beheert zeer de moeite waard. En vergeet niet het Obsidiaan Museum in Pau te bezoeken. (gelegen op 5min van Ales).
We gaan weer terug richting naar het zuiden. Mocht je willen zwemmen in een waterpark met glijbanen, ga dan naar Barabili: Parco Giochi d’Acqua Ilidarab
Turri en Cantina Lilliu in Ussaramanna
Alvorens je vanuit het noorden Usaramanna binnenrijdt, kom je eerst nog het dorpje Turri tegen, hetgeen bekend is om zijn saffraanteelt. Er zijn maar weinig Sardische dorpen waar saffraan wordt geteeld volgens eeuwenoude tradities, Turri is daar een van en staat op de tweede plaats in Italië voor productie. Je kan in Turri de saffraan los kopen (niet verpakt), in het dorpsbedrijfje. Het wordt voor de klant gewogen en door de klant zelf verzegeld. Ben je in het najaar in dit dorpje dan kan je de bloei van de saffraan zien. Half oktober / half november.
Ik ga ieder jaar in februari naar Turri, want hier is er een jaarlijks een evenement waar men de bloei van tulpen kan bewonderen. Voel mij dan steeds een beetje in Nederland… (NB: lees dit artikel: Ontdek Giardino di Turri, een stukje Nederland op Sardinië)
Cantina Lilliu in Ussaramanna
In de heuvels van de Marmilla liggen vele wijngaarden zoals tussen de oude plateaus van Sa Jara Manna en Sa Jara Pittica (Jara = Giara) . Ga eens naar de Cantina Liliu en luister naar wat daar verteld wordt over de technieken om de beste wijnen uit hun druiven te persen. Vergeet vooral ook niet te proeven en een flesje te kopen.
Vanuit Ussaramanna rijd je richting de 2 grote toeristische trekpleisters.
Barumini en Tuilli
Tulli is een leuk dorpje aan de voet van het hoogplateau van de Giara (Giara = hoogplateau in dit geval met basaltbodem) Bij de parkeerplaats iets buiten en ten noorden van Tuili vind je tevens een Infopoint Parco della Giara.
Hier start ik meestal mijn wandeling door de Giara…. vaak samen met Roberto Sanna een plaatselijke gids je echt alles over elke plant en steen kan vertellen. Door de rotsachtige aarde wisselen zich lage kurkeiken en steeneikenbossen zich af tezamen met de lentiscus, mirto, cistus struiken, oude olijfbomen, weiden en moerassen. I love it…. speciaal in de lente wanneer de meeste planten in bloei zijn en in de vijvers (Pauli’s) je de waterlelies kan bewonderen. Voor mij is het park van de Giara meer dan de waarneming van bekende wilde paardjes!
In het historische centrum van Tuili worden bijzondere woningen afgewisseld met hofboerderijen, vrijwel allemaal gekenmerkt door portalen uit de late negentiende eeuw. Twee elegante neoklassieke gebouwen vallen op: Villa Pitzalis en Villa Asquer, waar de olijf- en oliemusea zijn gevestigd, met historische afbeeldingen, verhalen en werktuigen, en die van Sardijnse muziekinstrumenten. Voor launeddas (typisch Sardisch blaasinstrument gemaakt uit riet) is een speciale plaats gereserveerd.
Is het in de hoogvlakte van Giara niet druk, de tweede toeristische trekpleister is dat zeker wel. Het bekende nuraghe-complex van Su Nuraxi Barumini vind je als je Tuili uitrijdt op weg naar Barumini. Het is een van de grootste complexen en goed onderhouden. Hier vind je daar meer over. In het dorp zelf heb je nog Casa Zapata wat ook nog wel wat toeristen trekt. Buiten het dorp is het madurodam van Sardinië: Parco Sardegna in Miniatura. In dit park is ook er veel plaats voor historie.
Mocht je nog geen genoeg hebben van de historische vindplaatsen, zak dan nog even wat zuidelijker af naar de overblijfselen van het Castello di Las Plassas, of de Nuraghen necropolis van Su Mulinu di Villanovafranca en Genna Maria di Villanovaforru.
Dorpje Sini met oude olijfboom
We rijden weer naar het noorden. Als je door het dorp wandelt langs de talrijke duizendjarige olijfbomen vind je de oudste boom in het dorpsparkje. De olijfboom Ulivo Millenario heeft een stam met een omtrek van 13 meter en een hoogte van ruim 15 meter en is een natuurlijk monument.
Sini ligt aan de voet van het plateau van de Giara en dit dorpje staat ook bekend voor het lekker gebakje “Pai e Saba” dit is een Sardische benaming (is een oud traditioneel dessert dat bij speciale gelegenheden word gegeten). Het is een zoet brood met gekookte druivenmost als hoofdingrediënt.
Doe zoals ik, ik rij Sini niet uit vooraleer ik bij Suzanna in haar typisch Campidanees huis (b&b casa Suzanna) een lekker wijntje en een degustatie van typische lokale producten gehad heb. Je kan dan ook beslissen om tezamen met haar een bezoekje te brengen aan de jonge wijngaarden van Sa Pedra Niedda. Susanna baadt ook een een leuke b&b “Casa Suzanna” gevestigd in een typisch Campidanees huis.
Omgeving Laconi en Villa Sant’Antonio
Eenmaal weer in de auto kan je doorrijden naar Laconi. Het is een groene oase en heeft talrijke unieke prehistorische getuigenissen, ondergedompeld in een bos. De oorspronkelijke faam is verbonden met de meest geliefde Sardijnse heilige, Sint Ignatius: zijn verering trekt tienduizenden pelgrims aan, vooral tijdens de feesten eind augustus.
Ik start mijn bezoek aan Laconi in deze volgorde: een kijkje in het museum voor heilige kunst en de parochiekerk gewijd aan Sint’ Ignatius en aan Sint-Ambrosius,
Een tweede stop doe ik bij het het archeologisch museum van de prehistorische beeldhouwwerken, gevestigd in het oude Aymerich-paleis. Het herbergt 40 gebeeldhouwde monolieten, gedateerd tussen het 4e en 3e millennium voor Christus, sommige gigantisch. De museumroute wordt aangevuld met keramiek, obsidiaan en metalen voorwerpen die op andere locaties zijn gevonden.
Mij fascineert vooral het bos van Laconi “het Aymerich-park” op een steenworp afstand van het dorpscentrum, het is een paradijs voor botanici en ook rijk aan zeldzame zoogdieren, vogels, talrijke watervallen oa Cascata Maggiore di Laconi, bruggen, vijvers, beekjes en eeuwenoude bomen. Een highlight in de periodes tussen juni en september is de zoektocht naar truffels…..ja ja je leest goed TRUFFELS!!!
Maak een ommekeer en ga terug richting Villa Sant’ Antonio. Voor je het dorp inrijdt kan je één van de mooiste necropolen van Sardinië bezichtigen “Domus de Janas Genna Salixi”, bestaat uit 18 x een Domus de Janas, hiervan kan je er 12 in de rots gehouwen openingen zien in een horizontale lijn. In het achterland van Villa di Sant Antonio is ook nog een menhir (5,75m) te bewonderen: Menhir di Monte Corru Tundu
Tot slot mijn dorpje Mogorella
Het dorpje waar ik woon, is een aangenaam klein dorpje met 444 inwoners, het dopje van de honderdjarigen (mijn “nonna” oma is er ook 96), aan de voet van de Monte Grigine dat op een hoogte van 673m boven de zeespiegel ligt.
Ghrighine zo heet het mooi stuk natuurgebied waar ik ’s morgens of ’s avonds mijn dagwandeling maak, zalig ‘in the middle of nowhere’ enkel natuur met een dichte spontane begroeiing, overweldigende geuren van de typische macchia en de stilte brengen mij volledig tot rust.
Als ik tijd genoeg heb wandel ik helemaal tot boven het uitkijkpunt, van hieruit heb ik een fantastisch blik op heel het Campidanogebied en zie ik zelfs de Stagni van Cabras met San Giovanni di Sinis.
Wil je genieten van iets lekker, ga dan even langs bij mijn zus ‘D&D frutta e verdura’, daar kan je iedere dag lekker vers brood kopen, typische producten en verse biologische groenten & fruit.
Wanneer je de hoofdweg voorbij rijdt (vlakbij het postkantoor), zie je enkele murales (muurschilderingen) van personages die tot voor kort hier leefden. Deze murales zijn recent en het lijkt wel of dat ze driedimensionaal zijn.
Overnachtingtips:
Alle tips die hier zijn gegeven, kan je natuurlijk niet in 1 dag bezoeken. Zoek je een overnachtingsmogelijkheid alhier? Archelao Agriturismo San Quirico Oristano is zeker de moeite waard. Sandro Dessi’ is een goede collega en vriend, wij komen goed overeen omdat we (ongeveer) het zelfde motto hebben….: De wens om de passie voor dit magische land met mensen te delen!
Agriturismo Archelao heeft een volledig biologisch beheer, die zijn dieren zijn supergoed verzorg. Ik kom daar steeds tot rust en het eten is super lekker. Deze agriturismo ligt op het platteland op ongeveer 10 min van Oristano, beschikt over een moestuin, boerderijdieren en hier kan je typische lekkernijen proeven uit de regio. Tezamen met Sandro Dessi (en mijn gezelschap voor de Nederlandstalige Sardinië liefhebbers) kan je deelnemen aan diverse activiteiten zoals melkproducten, verse pasta en koekjes en marmelades maken. Hij biedt tevens ook slaapmogelijkheid in zijn ruime en comfortabele kamers.
http://www.agriturismoarchelao.it/
Aanbevolen vakantiehuisje in Mogorella: Tipica antica casa Sarda (south east of Oristano)
Tot slot
Dit was dan de Marmilla, een adembenemende mooie streek en vooral nog onbekend!
Vraag info voor eventuele culturele & eco-gastronomische rondreizen//excursies voor groepen of individuele reizigers waar genieten en fijnkost het hoofddoel is. Ontdek met mij de spectaculaire natuur, de culturele rijkdom en experiences in Sardinië. Het is mijn passie om jouw reisverwachtingen te overtreffen. Elke klant is uniek, jouw reis wordt “op maat gemaakt” om aan jouw wensen te voldoen.
Ontdek met mij bijvoorbeeld deze leuke regio of een andere prachtige streek van Sardinië!
Contact: Sandra Sanna
- info@ossidianatravel.com
- https://www.facebook.com/sardiniatravelincoming/
- https://www.instagram.com/traveldesignersardinia/
- https://www.linkedin.com/in/sandra-sanna-b5186639/
Ik ben geen reisagent en ook geen touroperator maar een “travel designer”, ik ontwerp dus reizen in Sardinië op maat en ik geef je tips wat, waar en eventueel waar boeken!
TRAVEL DESIGNER SARDINIA SANDRA SANNA en haar *”OSSIDIANA COLLECTION” & tourleader voor Nl-talige groepen
Jouw reiswens op Sardinië is mijn passie !!!
Redactie Sardinie-info: Hoewel wij wel het Nuraghe complex Su Nuraxi van Barumini hebben gezien, moeten wij deze streek nog eens nader bekijken. Want Sandra heeft ons wel nieuwsgierig gemaakt. Bedankt voor de rondleiding in dit gebied Sandra!